(Keşan’ın yakın tarihiyle ilgili Devlet Arşivlerinden bir bölüm, ilgilenenler için anlamlı ve değerli)
SARKÖY, İPSALA VE KESAN’DA BULGAR ASKERLERİYLE RUM VE YUNAN ÇETELERİNİN ÇOK SAYIDA KÖYÜ YAKIP, MÜSLÜMAN AHALİYİ KATLETTİKLERİ
Balkan Savası sırasında Sarköy’ün Bulgarlar tarafından isgalinden önce kaza halkının Anadolu ve Gelibolu’ya göç etmesinden dolayı Rum tecavüzüne ugrayan köy olmadıgı, yalnız İshaklı ve Kızılcaterzi köylerinden henüz göç etmekte olan on besi askın kisinin Rumlar tarafından katledildigi ve kadınlardan bir kaçına Bulgar askerleri tarafından tecavüz edildigi; Ulaman, İshaklı, Bulgur köylerinin tamamen, Esendik, Yayagaç köylerinin kısmen tahrip edilip, enkaz ve kiremitlerinin Rumlar tarafından yagmalandıgı, Kesan’a baglı Mercan, Kılıç, Doganca-i Kebir, Seydi, Sükraniye, Yerlisu, Adilhan köylerinde can kaybı olmayıp yalnız evlerin tahrip edilerek yagmalandıgı ve İpsala’ya baglı Karpuzlu, Pasa, Kumdere, nefs-i İpsala, Esedce, Sarpdere köylerinde de aynı zulmün yapıldıgı; Bulgar ordusunun Kesan’dan geri çekilmesi ve Müslüman erkeklerin köylerinden baska yerlerde bulunmalarından dolayı Beyköyü, Disbudak, Karahisar, Beylikmer’a köylerinin tamamen, Erikli, Mecidiye, Sabanmer’a köylerinin ise kısmen Rumlar tarafından tahrip edilip, yakıldıgı, hayvanlarının gasbedildigi, Karasatı köyünden yirmi dokuz kisinin katledilip, kadınlardan bir kaçına tecavüz edildigi, Babaeski’nin Rumların eline geçmesiyle Karasatı’ya göç eden on hane İslâm muhacirinin vahsice öldürüldügü; öldürme ve gasb olaylarının faillerinin bir kısmının Yunanistan’a firar ettikleri.
3 Temmuz 1918
Numara: 46
Mahremdir
Kesan Kazâsı Kâ’im-i makâmlıgı Cânib-i Âlîsine
Fî 29 Haziran sene [1]334 târîh ve 256 mahrem numaralı tahrîrâta cevâbdır.
Nâhiye dâhilinde Balkan Muhârebesi esnâsında Rum ahâlî tarafından tecâvüzâta ma‘rûz kalan yegâne İslâm karyesi Karasatıdır.
1- Bulgarların Uzunköprü’ye duhûllerini müte‘akib Doganca karyesi ahâlîsi Karasatı’yı abluka ederek evvelâ silâhlarını toplamıslar, mu’ahharen köyün hâricine çıkararak yirmi dokuz erkek ve çocugu sehîd eylemisler ve kadınlardan bir kaçının ırz ve nâmûslarına tecâvüzle hubûbât ve esyâyı nehb ü gârete koyulmuslardır.
2- Vak‘a-i fecî‘anın fâ‘illeri: Dogancalı Kabakyani, Todorço, İsteryani, Muhtar Dragaman[Dragoman], Hrito, Papas Todori, Kısa Dimitro ve rüfekâsından ibâretdir.
3- Bunlardan Kabakyani, Papas Todori, Bagçevan Keberyo, Penteryani, Kısa Dimitro, Kaval Yanako, Kafal Andon, Balkan Harbi’ni müte‘âkib Yunanistan’a firâr etmislerdir.
4- Hâl-i hâzırda Doganca’da sâkin olanlar Muhtâr Dragoman, Todorço, Hristo, Keçici _stavri, Papas oglu _steryani’den ibâret olup bunlar da digerleriyle berâber katl fi‘iline, hem de nehb u gârete istirâk eylemislerdir.
5- Kabak Dimitri, İsperdaki, Seyder Hrito ve emsâli de el-yevm Ordu-yı Hümâyûn’da müstahdem bulunmakdadırlar.
6- Karasatı karyesinden sehîd edilen kesân ber-vech-i âtî beyân olunur: Kerim Aga’nın Kadir, Yunus oglu Hüseyin, Hasan oglu Mehmed, Osman Hoca, İsmail Hoca, Muttalib Aga, Muttalib oglu Ahmed, Hacı Ahmed, Hacı Ahmed’in İsmail, Hüseyin Hoca’nın Mustafa, Mustafa’nın İsmail, Mustafa’nın Ali, İskender oglu Mehmed Ali, İskender oglu Ahmed, diger oglu Mehmed, Haseki Ahmed oglu Ali, Hızır Aga, Hızır oglu Mehmed, Mustafa oglu Hüsni, Mustafa oglu Osman, Ali Aga, Abdi Aga, Bahri oglu Süleyman, Kadir oglu Arif, Dereli Mehmed’in karısı Ayse, Emin oglu Veysel, Zekeriya Aga, Zekeriya’nın oglu, Edhem oglu Hızır.
7- Bâlâda muharrer sühedâdan mâ‘adâ Babaeski’nin sukûtuyla Karasatı’ya ilticâ eden sekiz on hâne İslâm muhâcirlerini de kezâlik katli‘âm eylemislerdir.
8- Bâlâdaki yedi maddelik ma‘rûzât Karasatı karyesi muhtarı İsmail ve karye-i mezkûre esrâfından olup el-yevm nâhiye a‘zâsı bulunan Abdülkerim agaların ma‘al-kasem ifâdeleri üzerine yazılmısdır.
Fî 2 Temmuz sene [1]334
Pasayigit Müdîri
Osman Nuri
Numara: 112
3/7/[13]34
Kesan Kâ’im-i makâmlıgı Cânib-i Âlîsine
İzzetlü efendim hazretleri,
Fî 29 Haziran sene [1]334 târîh ve 256 numaralu emir-nâme-i aliyyeleri cevâbıdır.
Balkan Muhârebesi esnâsında Rum ahâlî tarafından İslâmlara îrâs ve îkâ‘ edilen zâyi‘ât ve tecâvüzâtın safahât ve tarz-ı cereyânı hakkında sûret-i mahremânede yapılan tahkîkâtın muhassalası ber-vech-i âtîdir.
1- Nâhiye dâhilinde Rumların meskûn bulundukları karyeler körfeze nâzır kurâ-yı sâ’ireye hâkim bir vaz‘iyetdedir. Bu sûretle Balkan Muhârebesi esnâsında İslâmlarla meskûn karyeler dâ’imî bir kontrol altında bulundurulmus ve ahâlî bir kavs ve karagollarla muhât çenber hâricine çıkarılmamısdır.
2- Tesrîk-i mesâ‘îden çekinmeyen Rumlar, Bulgar ordusunun çekilmesinden ve erkeklerin ötede beride angaryalarda bulunmalarından bi’l-istifâde tezyîd-i fa‘âliyyet ve bos kalan kurâyı tahrîb ve ihrâka gayret etmislerdir.
3- Beyköyü, Disbudak, Karahisar, Beylikmer‘a karyeleri tamâmen imhâ, Erikli, Mecidiye, Sabanmer‘a karyeleri de kısmen tahrîb edilmisdir.
4- Hicret edemeyerek karyelerinde kalan ahâlînin vakitli vakitsiz hânelerine duhûl ve karyeler civârında silâh endâht ederek ihâfe ve tehdîd ve mallarını gasb, ırz ve nâmûsa tecâvüzâtda bulunmuslardır.
5- Disbudak karyesinde Delice Mehmed nâm sahsı bir sûret-i fecî‘ânede katl ve Bulgar komitelerini tahrîk ve tesvîk ve ileri gelenleri nukûd ve servetden tecrîd etmislerdir. Rumların envâ‘-ı mezâlim ve i‘tisâfâtına ma‘rûz bulunmus olan ahâliden ekserîsinin tanıdıkları hâl-i firârdadır.
6- Ahâlînin hayvanâtını sürüb götürmüsler. Bulgar karagolları olmayan kurâ inâsına havsala-i beserin sıgdıramayacagı ve gayr-i kâbil-i hazm hakâretlerde bulunmuslardır. Ol bâbda fermân.
Mecîdiye Müdîri
İmza
Numara: 113
Kesan Kâ’im-i makâmlıgı Cânib-i Âlîsine
İzzetlü efendim,
29 Haziran sene [1]334 târîhli ve 256 umûm numaralı ta[h]rîrât-ı aliyye-i kâ’im-i makâmîleri cevâbıdır.
Balkan Muhârebesi esnâsında nâhiyenin; sekenesi İslâm olan Mercan ve Kılıç ve Doganca-i Kebir ve Seydi ve Sükrâniye ve Yerlisu ve Adilhân karyeleri ahâlîsi kable’l-isgâl umûmiyetle Gelibolu’ya hicret eyledikleri cihetle nâhiyeden Rum ahâlîsi tarafından gerek cân ve gerek ırz ve nâmûsuna ta‘arruz edilmis kimse olmadıgı ve ahâlî-i merkûmûnun yalnız bos kalan hâneleri ile metrûkâtının Grabona[Grebene] ve Mavroz ve Karlı ve Mahmud ve Kadı karyeleri Rumları tarafından kâmilen tahrîb ve yagma olundugu ve ancak _psala nâhiyesinin Karpuzlu Pasa ve Kumdere ve nefs-i İpsala ve Esedce ve Sarpdere karyeleri ahâlîsi ile Kesan’ın bir kısım ahâlîsinin esnâ-yı hicret ve mürûrlarında Grabona ve Mavroz karyeleri arasında, mezkûr karyeler Rum ahâlîsi tarafından üzerlerine hücûm ve silâh isti‘mâl olunmak sûretiyle tecâvüzâta ma‘rûz kaldıkları bi’z-zât icrâ kılınan tahkîkâtdan anlasılmagla arz-ı keyfiyyet olunur efendim.
Fî 2 Temmuz sene [1]334
Yerlisu Müdîri
Mehmed
YUNANLILARIN ÇATALCA VE HADIMKÖYÜ’NDE KUVVETLERİNİ ARTTIRDIKLARI, KESAN’DA SOYGUNCULUK VE KATLİÂM YAPTIKLARI
Çatalca ve Hadımköy’de Yunan isgal kuvvetlerinin arttırılmakta oldugu, baskı ve mezâlim sebebiyle Müslümanların azınlık durumuna düstükleri, kardes gibi gördükleri Hıristiyanlarla aralarında herhangi bir olay çıkma ihtimalinin uzak oldugu ancak yine de tedbir alınması gerektigi, Trakya’da nüfusun çogunlugunu Türkler olusturdugu halde Kesan’da Rumlarca gerçeklestirilen katliâm, yagma ve gasb gibi olayların tahammül sınırını astıgı, halkın evlerinden dısarı çıkamaz duruma geldigi, Yunan askerlerinin yollarda ele geçirdikleri Müslümanları öldürüp paralarını aldıkları, çiftlik ve agıllardan hayvan çaldıkları, tüccardan zorla haraç topladıkları, Derbend bogazında kırk-elli Müslümanın kollarını kesip, esyalarını gasbederek çıplak bir halde salıverdikleri.
3 Nisan 1919
Bâb-ı Âlî
Dâhiliye Nezâreti
Emniyyet-i Umûmiyye Müdîriyeti
Mahreci: Kesan
Sûret
Kesan ahâlî-i İslâmiyyesi nâmına zîre vâzı‘u’l-imzâ bizler muhterem ve sevgili hükûmetimize arz u iblâg ederiz ki senelerden beri memleketimizde sükûn u sekînet ile imrâr-ı hayât hukûk-ı gayra hemân da tamâmiyle ri‘âyet ederek mesâ‘î-i yevmiyyesiyle istigâl eder ve bu sûretle hem milletimizin refâh-ı huzûruna hem de hükûmetin tezâyüd-i sân u sevket[ine] alâ kadri’l-istitâ‘a yardıma çalısırdık. Memleketimiz geçen harblerin bütün felâketli tahrîbâtına sahne oldugu hâlde yine emel ve mesâ‘îmize zerrece halel-dâr olmamıs ve her fırsatla bunu izhâra çalısmısdık. Trakya kıt‘asının mühim ve mu‘tenâ bir mevki‘-i cografyasını isgâl eden memleketimizin en basît istatistiklerin ma‘na-yı vâzıhına göre ekseriyeti Türk ve Müslümanlar böyle oldugu hâlde Rum ahâlînin almıs oldukları tecâvüzkâr vaz‘iyetleri, îkâ‘ etdikleri bir çok fecâyi‘ artık hudûd ve tahammülünü asarak[asacak] bir hâle geldi. Bu münâsebetle hükûmet-i celîlemizin nasfet ü re’fetine ma‘rûz kaldıgımız hâlet-i fecî‘a-ı mü’essifeden bir kısmını arzeyleriz. Sadık ve fedâkâr ahâlîmizin hayât, mâl ve ırz nâmûslarının mesâ‘î-yi rûz-ı merrelerinin sükûn içinde îfâsını muhâfaza ve te’mîni ve bu husûs içün her dürlü fedâkârlıga azmederek pür-emân ve itmi’nân ile istirhâm ederiz. Memleketimizde hayât-ı âdiyye her gün tevâlî edüb duran sekâvet, katl, yagma, kıtâ‘-ı tarîk, sirkat vesâ’ire gibi fecî‘alarla tahammül-fersâ bir sekle girdigi ve bu hâlin Yunanistan’dan gelme ve bi’l-hâssa elbise-i askeriyyeyi lâbis mahlûkât-ı muzırranın telkînât ve ifsâdâtıyla zâten meyyâl-i tahrîk olan Rum anâsırı tarafından vukû‘a getirilerek evlerimizden çıkılamayacak bir râddeye vardıgını arzederiz.
Ez-ân cümle 22/23 Mart sene [1]335 gecesi, Kesan mevki‘inde köprübasında Uzunköprü’den, nezdinde dört a’ile ile Kesan’a gelen polis efendinin fecî‘ bir sûretde katli, kadınların üryân bir hâlde bırakılarak altı yüz lira kadar nakidlerinin gasbı, Grebone[Grebene] Topçu Taburu Yâveri Kâzım Efendi ile neferinin ayn-ı sose üzerinde katl-i senî‘i, Grebone nâhiye müdîrinin ma‘iyyetindeki karagol kumandanı ile birlikde mevki‘lerinde habs ve katledilmek üzre ormana götürmekdeler iken kurtulmaları, kasaba dâhilinde telgraf çavusu katledilerek dakîk fabrikası civârındaki tas ocaklarına atılmıs, altı zâtın çiflik ve koyun agılları basılarak agnâm ve hayvanları gasb ve silâhla tehdîd edildikleri, Malkara-Kesan caddesinde tüccârânın bin bes yüz lira nakidleriyle emvâl-ı ticâriyye ve binek hayvanları gasb ve sirkat, Derbend bogazında kırk elli zükûr ve inâs İslâmların kollarını keserek bi’l-umûm esyâ ve nukûdlarının gasbıyla çırıl çıplak bir hâlde salıverilmeleri ve kazâ jandarma onbasılarından birisinin sûret-i fecî‘ada esnâ-yı râhda sehîd edilmesi ve yine Derbend bogazında dört İslâm kadını çıplak edilerek birisi meydânda üçünün gâ’ib edildigi, hülâsa bu gibi yüzlerce vakâyi‘-i sekâvet-kârâne ile huzûr ve refâhı emniyet ve selâmeti münselib olan ahâlî-i İslâmiyye bir endîse-i âtî ile pür-heyecân u halecân ve hükûmet-i mu‘azzamamızın cenâh-ı re’fet ve hamâsetine sıgınarak ma‘rûzâtımızın kemâl-i ehemmiyyetle nazar-ı dikkate alınup huzûr ve âsâyisin te’mîni esbâbının istikmâl buyurulmasını istirhâm eyleriz fermân.
Ahâlî-i İslâmiyye Nâmına
Meclis-i İdâre A‘zâsından
Avni
Meclis-i İdâre A‘zâsından
Mehmed
Belediye A‘zâsından
Hayri
Belediye A‘zâsından
Hüseyin
Belediye A‘zâsından
Ali
Aslına mutabıkdır.
Mühür